Geçtiğimiz günlerde Suriye'nin Süveyda bölgesinde Dürzî topluluğu ile Bedevi Arap aşiretleri arasında çıkan silahlı çatışmalar, Ortadoğu'nun tarih boyunca en az bilinen dini gruplarından biri olan Dürzîleri yeniden gündeme taşıdı. Olaylarda en az 100 kişinin hayatını kaybettiği, 200'den fazla kişinin yaralandığı bildirildi. Peki Dürzîler kimdir ve neye inanırlar?
Arap mı, Kürt mü?
Dürzîlerin etnik kökeni zaman zaman tartışmalara konu olsa da büyük çoğunluğu Arap kökenlidir. Lübnan, Suriye ve İsrail'de yaşayan Dürzîler genellikle Arapça konuşur. Ancak özellikle Lübnan’daki Canbolat ailesi gibi Kürt kökenli etkili Dürzî ailelerin varlığı, bu topluluğun zamanla farklı etnik yapılarla harmanlandığını göstermektedir. Yani Dürzîlik bir etnisiteden çok bir inanç sistemidir.
Dürzîlik: Bir Din mi, Mezhep mi?
Dürzîlik, 11. yüzyılda Mısır'daki Fâtımî halifesi Hâkim-Biemrillâh’ın ilahlık iddiası üzerine şekillenmiş, kökeni İsmâiliyye’ye dayanan fakat ondan ciddi biçimde ayrılan kendine özgü bir inanç sistemidir. Bu yapı ne tamamen İslâmî ne de klasik anlamda bir mezheptir. Aksine; İslamiyet, Hristiyanlık, Yahudilik, Yeni Eflatunculuk ve Doğu felsefelerinden etkiler barındıran mistik ve kapalı bir öğretidir.
Dürzî İnancı: Tanrı Kimdir?
Dürzîler, Hâkim-Biemrillâh'ı Allah’ın tecellisi olarak kabul eder. Tanrı’nın insanlarda tecelli edebileceğine inanırlar. Dürzî teolojisine göre Tanrı çok yüce ve aşkın olduğundan, doğrudan iletişime geçmez; onun bilgeliği, “küllî akıl” aracılığıyla dünyaya aktarılır.
İnançlarının temel taşları şunlardır:
Hâkim’in ilahlığına inanmak
Hamza b. Ali’yi tanımak (İlk ilahi akıl, inancın kurucusu)
Beş kutsal yardımcıyı (hudûd) kabul etmek
Yedi esas ilkeye bağlı kalmak
Dürzîlikte İbadet ve Ahlak
Dürzîlik’te klasik İslâm ibadetleri (namaz, oruç, hac vs.) geçerli değildir. Onların yerine ahlakî prensiplere dayalı bir yapı benimsenir. Örneğin;
Doğruluk (yalancıya şirk isnadı yapılır),
Mezhep kardeşlerini korumak,
Gerçek olmayan Tanrılara ibadeti reddetmek,
Düşmanlardan uzak durmak,
Hâkim’in fiillerine razı olmak gibi esaslar bulunur.
Dürzîler arasında tenâsüh (ruh göçü) inancı hâkimdir. Yani ruhun öldükten sonra başka bir insan bedenine geçerek yeniden dünyaya döndüğüne inanılır. Bu yüzden ölüm onlar için bir son değil, dönüşüm olarak kabul edilir.
Kapalı Bir Toplum
Dürzî toplumu yaklaşık bin yıldır kapalı bir yapı olarak yaşamaktadır. Dışarıdan dinlerine girmek ya da çıkmak kesinlikle yasaktır. Bu nedenle Dürzîler, sadece kendi cemaatleri içinde evlenir. Cemaat “ukkal” (dinî liderler) ve “cühhal” (avam) olmak üzere iki sınıfa ayrılır. Ukkal, inanç sırlarına vakıftır; sayıları azdır ve katı kurallara tabidir.
Nerelerde Yaşıyorlar?
Bugün Dürzîler başta Lübnan, Suriye, İsrail ve Ürdün olmak üzere birçok ülkede yaşamaktadır:
Lübnan: 150.000–170.000 kişi
Suriye: 250.000–260.000 kişi
İsrail ve Filistin: 30.000 civarında
Ürdün: 3.000 kişi
Amerika, Kanada, Güney Amerika: Toplam 40.000’den fazla kişi
Ortadoğu’daki Dürzîler, azınlık olmalarına rağmen özellikle Suriye ve Lübnan’da siyasi etkilerini hâlâ sürdürmektedirler.
Sonuç: İslam Dışı Ezoterik Bir İnanç
Dürzîlik, İslam’ın şekil ve esaslarıyla bağdaşmayan, ezoterik ve kapalı bir inanç sistemidir. İslam dünyasında bâtınî bir mezhep olarak değerlendirilse de Dürzîler kendilerini “tevhid ehli” olarak tanımlar. Dinî metinlerini gizli tutmaları, dışa kapalılıkları ve tanrı kavramındaki farklılıklar, onları diğer din ve mezheplerden ayırır.
