Ümmi Sinan Hazretlerinin asıl adı İbrahim olup babasının adı Abdurrahman. Doğum yeri hakkında ihtilaf var. Bursalı Mehmet Tahir Bey, “Osmanlı Müellifleri” adlı eserinde bir icazetnameye dayanarak Bursalı olduğunu yazmakta ise de; Hafız Hüseyin Ayvansarayi, “Vefeyat”ında Arnavutluk’tan geldiğini yazmış; Sadık Vicdani Bey “Tomar-ı Turuk Aliyyeden Hâlvetiye Silsilenamesi” adlı eserinde, aslen Prizrenli olduğunu söylemiş; Müstakimzade, “Meşiyihname” adlı eserinde Ümmi Sinan Hazretleri için “Nevahi-i Kisra min biladi Arnavud” yani Kisranın memleketi olan Arnavutluk’tandır demiştir. Ahmed Hilmi Bey de “Seyyid Yahya Şirvani” adlı eserinde Rumeli ilinde çok şirin bir yer olan Gülikesir kasabasında doğduğunu yazmaktadır. Bu duruma göre doğum yerinin Rumeli olma ihtimali kuvvet kazanmaktadır. Ümmi Sinan Hazretlerinin doğum tarihi zımnında, yine Bursalı Mehmed Tahir Efendi, “Osmanlı Müellifleri” adlı eserinde “Gitti’de Ümmi Sinan” mısraını yazmakta ise de, aşağıdaki bu beyitte olduğu yazılmaktadır:
Elli sekizde rıhleti yazıldı, lâkin sıhhâti
Allahu âlem hâliya, gûşet bu beyt eder ıyan
Ol şeyhi hakanî Cemâl buldu visal-i zülcelâl
Tarihi eyler (sofiya) bu lafzı “Şeyhûllah” beyan
“Şeyhullah” tabiri ebced hesabı ile 976’ya tekabül etmektedir. “Osmanlı Müellifleri” eserinin yazarı Bursalı Mehmed Tahir Efendinin beyanı bu hesaba uymamaktadır.
Mürşidi, İzzettin Karamanî Hazretleridir. Enderun tahsili görmesine rağmen, gördüğü bir rüyâ üzerine kendisini “ümmî” olarak isimlendirmiştir. Kanunî’nin yaptırdığı Pazar Tekke’deki dergahında uzun yıllar irşad vazifesini sürdürmüştür.
İki eser bırakmıştır. Bunlardan birincisi, “Risâle-i Şerife-i İstanbuli Ümmi Sinan” diğeri de “İlahiler Divanıdır”.
İlahiler Divanı’ndan güzel bir ilahi örneği şöyledir:
Seyrimde bir şehre vardım gördüm sarayı güldür gül
Sultanımın tacı tahtı bağı divanı güldür gül
Gül alırlar gül satarlar, gülden terazi tutarlar
Gülü gül ile tartarlar, çarşı pazarı güldür gül.
Topkapı, Kürkçübaşı mahallesindeki dergâhında vefatına kadar irşâd görevine devam etmiş, 976 senesinde vefat etmiştir. Ümmi Sinan Hazretleri, vefatına yakın dostlarına şöyle der:
“Rüyâmda gördüm, bir gemim var imiş, yelkenleri açtım gidiyordum. Rüzgâr sakin olunca yelkenleri indirdim. Gemiyi karaya çekmek istedim. Bir kimse gelip yelkenleri indirme kaldır, az çok rüzgâr vardır tâ ki menzile eresin, bir ayak daha ileriye varasın dedi.”
Dostları, bu hâdiseden murad nedir, lütfedip bildirmesini rica ettiklerinde, Ümmi Sinan Hazretleri şöyle cevab verir:
“Can sineye geldi, biz hayatdan, hayat bizden el çekti; can var iken sakın tevhidsiz durmayın, nefsi rüzgar az çok vardır. Gemiyi bir ayak ileri sürmekte kâr vardır.”
Cenaze namazı Fatih Camiinde kılınmış, halifeleri Şeyh Nasûh Efendi tarafından kendileri için yaptırılan Eyüb, Düğmeciler mahallesi Ümmi Sinan Sokaktaki dergâha defnolunmuştur.
Rivayetlere göre dönemin Şeyhülislâmı Ebussuud Efendi ile çok sohbet ederlermiş.
Hattâ bu sohbetler biraz çekişmeli bir münazara şeklinde olurmuş.
Bir gün Ebussuud Efendi bir tartışmalarının ardından kızgınlıkla şöyle demiş:
“Senin cenaze namazını papaz kıldıracaktır!”
Ümmi Sinan Hazretleri de: “Ona hiç şübhe yok. Benim de imânıma göre benim cenazemin namazını muhakkak papaz kıldıracaktır” diye cevap vermiş.
Zaman geçmiş, bir gün Ümmî Sinan Hazretleri’nin ahirete gideceği tahakkuk etmiş.
Son ânlarında başında duran dostlarına şöyle demiş:
“Bana Hakk’ın emri vaki olunca hemen kefenler, tabutumu hiçbir şeyle örtmez, o şekilde musalla taşına getirir, cenaze namazım kılınır kılınmaz da hiç kimseyi beklemeden hemen tabutumu örter, süsler, tacımı giydirir, beni götürür, bu kalıb âleminin vatan-ı aslîsi olan toprağa gizlersiniz.”
Vefatından sonra dostları vasiyetini yerine getirerek çıplak tabutla musalla taşına kadar götürmüşler.
O gün de Kanûni Sultan Süleyman’ın kerimesi vefat etmiş, o da musalla taşına getirilmiş.
O günkü an’anede de padişah, sultan ve şehzadenin cenaze namazlarını Şeyhülislâm kıldırırmış.
Tam namaz kılınacak, musalla taşında çıplak bir tabutta bir erkek cenazesi var.
Tabiî Şeyhülislam ilk önce erkeğin cenaze namazını kıldırıp sonra sultanın namazını kıldırmağa başlayınca, Ümmî Sinan Hazretleri’nin talebeleri hiç beklemeden hemen onun emirlerini yerine getirmeye başlamış ve tabutun başına tacını giydirerek süslü örtülerini örtmüşler.
Ebussuud Efendi, sultanın cenaze namazını kıldırırken gözünün ucuyla bu hâle bakarak şaşırmış.
Selâm verir vermez:
“Bu cenaze kimin cenazesidir ” diye sormuş.
“Efendim sizler baki, Hazret-i Ümmi Sinan Hakk’a yürüdü” cevabını alınca, Şeyhû’l İslam Efendi sakalını tutarak:
“Hey Koca Sultan hey! En nihayet bizi papaz da yaptı öyle gitti, kıymetini bilemedik” diyerek, gözleri yaşlı,
Fâtiha’sını okumuştur.
Son söz, Ümmî Sinan Hazretleri’nin türbe kapısının üzerindeki levhadan:
Müridi râh-ı aşkâ kıblegâhı âşıkândır bu,
Edeble gir gözün aç, türbe-i Ümmi Sinan’dır bu.
