İBİN Hibban olarak bilinen, Ebû Hatim Muhammed b Hibbân b Ahmed el-Büstî, hadis ve fıkıh âlimidir.
277 - 890'de bugünkü Afganistan'ın Sicistan bölgesinde harabeleri bulunan Büst'te doğdu. Arap kabilelerinden Temîm'e mensup olduğu için Temîmî nisbesiyle de anılır. İlk öğrenimini Büst ve çevresinde yaptı. Yirmi üç yaşlarında iken tahsil maksadıyla Taşkent'teki İsbîcâb'dan başlayarak Horasan, Mâverâünnehir, Irak, Hicaz, Şam, Misir ve Iskenderiye'ye kadar uzanan bir seyahat gerçekleştirdi. Başta hadis olmak üzere; fikih, Arap dili, kelâm, felsefe, tip ve ilm-i nücûm alanlarında birçok hocadan faydalandı ve âlî isnadla rivayet imkânı buldu. Basra'da en yaşlı hocası muhaddis, edip ve tarihçi Ebû Halîfe Fazl b Hubâb el-Cumahî ile Zekeriyyâ es-Sâcî, Mısır'da Nesâî, Musul'da Ebû Ya'lâ el-Mevsılî, Nesâ'da Hasan b Süfyân, Harran'da Ebû Arûbe, Buhara'da Büceyrî, Nîşâbur'da Muhammed b İshak es-Serrâc gibi âlimlerden hadis rivayet etti. Nîşâbur'da kendisinden hadis ve fıkıh dersleri aldığı İbn. Huzeyme'nin metodunu benimsedi. Ayrıca, Mufaddal b. Muhammed el-Cenedî, Ebü'l-Abbas ed-Degülî, İbn Ebû Dâvûd, İbn Cevsâ ve İbn Ebû Hâtim'den faydalandı Dârekutnî, Ebû Abdullah İbn Mende, Hâkim en-Nîsâbûrî, İbn Habîb en-Nîsâbûrî, Muhammed b Ahmed en-Nûkâtî, Abdurrahman b Muhammed el-İdrîsî, Guncâr diye anılan Muhammed b. Ahmed el-Buhârî gibi âlimler, onun talebeleri arasında yer aldı.
Eserleriyle olduğu kadar takvâsıyla da tanınan İbn Hibbân'ı, Sâmânoğulları emîrleri Semerkant, Nesâ ve daha başka yerlere kadı tayin etmişlerdir. Sâmânî Emîri Ebü'I-Muzaffer, Semerkant'ta hadis talebeleri için İbn. Hibbân'ın adına bir suffe yaptırmış İbn Hibbân da burada 941-42 yılına kadar hadis ve fıkıh okutmuştur, ve 337'de 948-49 Nîşâbur'da imlâ meclisleri kurarak, hadis dersleri vermiş, kendi adına yaptırılan hankahta bazı eserlerini yazdırmıştır. Nîşâbur'daki ilk imlâ meclisinde henüz on üç yaşındaki Hâkim en-Nîsâbûriyi müstemlî olarak çalıştırdığı bilinmektedir.
İbn Hibbân'ı kıskanan bazı kimseler, o'nun nübüvveti ilim ve amelden ibaret saydığını ileri sürmüşlerse de Zehebî, büyük bir imam kabul ettiği İbn. Hibbân'ın peygamberlikle ilgili görüşünün yanlış anlaşıldığını belirtmiştir. O'na göre İbn. Hibbân ilim ve amel sahibi olmayan kimsenin peygamber olamayacağını söylemiş, bu iki özelliğin peygamberde en mükemmel şekilde bulunduğunu ifade etmiştir. İbn Hacer de bu konuda İbn Hibbân'ı savunmuş, onun gibi sağlam inançlı bir âlimin nübüvvetin müktesep olduğu yönündeki felsefî mânayı kastetmediğini belirtmiştir (Lisânü'l-mîzân)
İbn Hibbân Sîstan'da bulunduğu sırada Müşebbihe taraftarlarınca da kelâm ve felsefeyle meşgul olduğu ileri sürülerek zındıklıkla itham edilmiş, katli için halifeden emir istendiği söylenmiştir. Bunun üzerine Sîstan'ı terkeden İbn. Hibbân, Semerkant'a sığınmış, aynı çevreler tarafından orada da rahatsız edilince Semerkant'tan ayrılmak zorunda kalmıştır.
20 Ekim 965 Büst'te vefat etti ve evinin yakınındaki hadis medresesinde defnedildi
Bazı Eserleri:
el-Müsnedü's-sahih Klasik tasnif metotlarından farklı olarak emirler, nehiyler, haberler, mubahlar ve Peygamber'in fiilleri şeklinde beş bölüm halinde düzenlenen ve sahih hadisler yanında hasen hadisleri de ihtiva eden eserin tamamı günümüze ulaşmamıştır Abdülmuhsin el-Yemânî tarafından yayımlanan eseri, İbn Balaban el-İhsân lî takribi Sahihi İbn Hibbân adıyla bablara göre yeniden düzenlemiştir
İbn. Hibbân hakkında, sahih hadisleri derleme konusunda biraz mütesahil gevşek olduğu tenkit olarak ileri sürülmüştür Sahih'ini, Hâkim'in Müstedrek'ine yakın görenler olmakla beraber, Irâkî -Hazimî'den naklen- İbn Hibban'ın hadiste Hâkim'den sağlam olduğuna dikkati çekmektedir Suyûtî de İbn Hıbbân'ın kusurunun, hasen hadisi sahih göstermek cinsinden olduğunu söyleyerek, tenkitlere katılmadığını açıklamaktadır. İbn Huzeyme ile İbn Hibbân'ın Sahih'leri sahih hadislerin yanında, hasen hadisleri de bulundurmaktadır.
es-Sikât Râvileri tanıtan alfabetik bir eserdir Eser yayınlamıştır
Târihu's-sahâbe ellezîne ruviye 'anhüm el-ahbâr es-Şikat'ın sahabe tabakası bölümünden ibaret olan ve 1608 sahâbînin biyografisini ihtiva eder Eser neşredilmiştir
Ravza Ahlâkî ve edebî konuların âyet, hadis, şiir, hikmetli sözler ve hikâyelerle edebî bir üslûpta işlendiği bir çeşit vaaz ve nasihat kitabıdır
KAYNAK: D.is.ans.
