Yusuf Has Hacib'den Öğütler...
Tarih ve genel bilim'in önemi, tarih boyunca aydın Türkler tarafından çok iyi anlaşılmış ve yazılmıştır. 11. yüzyılda yasamış ölümsüz Türk aydını.
Kitabında der ki; 192-223 numaralı beyitler:
''Ey alim hakim, dileğim benden sonra geleceklere kalacak bir söz söylemek idi.''
Anlayış geldi ve İyice dikkat et; sözün yanlış olursa, sana zararı dokunur, dedi.
Halkın dili kötüdür, seni çekiştirir; insanın tabiatı kıskançtır, etini yer.
Dikkatle bakınca, yüküm hafifledi; kendi kendime; Söyle, içindekileri dök dedim.
Sebebini sorarsan, sana söyleyeyim; er mert ve yiğit, sözümü dinle.
Bu yalinguk ''insan'' adi insana yanıldığı ''yangluk'' için verildi; yanılmak ''yangluk'' insan ''yangluk'' için yaratıldı.
Sen bana yanılmayan bir kimse söyleyebilirmisin;
ben sana yanılan binlerce insan göstereyim.
Bilgi sahibi insanlar pek azdır; bilgisiz ise, çoktur;
bil ki, anlayışsız insanlar çok; anlayışlılar ise, nadirdir.
Bilgisiz bilgiliye daima düşman olmuştur; bilgisiz bilgili ile her zaman mücadele halindedir.
İnsandan insana çok fark vardır; bu fark bilgiden ileri gelir, sözüm buna dairdir.
Bu sözümü bilgili için söyledim, bilgisizin dilini ben de bilemiyorum.
Benim bilgisiz ile hiç bir sözüm yoktur; ey bilgili, işte ben senin kulunum.
Sözümüsana söylemiş olduğum için, çekinerek, işte böyle senden özür diledim.
Sözü söyleyen yanılabilir ve şaşırır; anlayışlı isterse, bunu düzeltir.
Söz, deve burnu gibi, yularlıdır;
o, dişi deve boynu gibi, nereye çekilirse, oraya gider.
Sözü bilerek söyleyen çok kimse var; benim için sözü anlayan adam azizdir.
Bütün iyilikler bilginin faydasıdır; bilgi ile göğe dahi yol bulunur.
Sen her sözünü bilgi ile söyle; her kesin bilgi ile büyük olduğunu bil.
Söz kara yere mavi gökten indi; insan kendisine sözü ile değer verdirdi.
İnsan gönlü dibi olmayan bir deniz gibidir;
bilgi onun dibinde yatan inciye benzer.
İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça, o ister inci olsun, ister çakıl taşı, fark etmez.
Kara toprak altındaki altın, taştan farksızdır; oradan çıkınca, Beğlerin başına tuğ tokası olur.
Bilgili bilgisini dili ile meydana çıkarmazsa, yıllarca yatsa bile, onun bilgisi muhitini aydınlatmaz.
Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.
Anlayış ve bilginin ne olduğunu bilen, bu memleket beyi ne der, dinle.
Dünyayı elde tutmak için, insan anlayışlı olmalıdır; halka hakim olmak için ise, hem akil, hem cesaret gerekir.
Dünyayı elinde tutan, onu Anlayış ile tuttu; halka hükmeden, bu isi bilgi ile yaptı.
Adem'in dünyaya indiğinden beri iyi nizam daima anlayışlı insanlar tarafından vaz'edilegelmistir.
Hangi cağda olursa olsun, bugüne kadar daha yüksek yer daima bilgiliye kısmet olmuştur.
İnsanların kötüsü Anlayış yolu ile asılır;
halk arasında çıkan fitne bilgi ile bastırılır.
İsleri bu ikisi ile halledemezsen, bilgiyi bırak, elini kılıca daya.
Halkı idare eden hakim ve alim beyler, bilgisizin işini kılıç ile halletmişlerdir.
KAYNAK; Yusuf Has Hacib.
***
Yusuf Has Hacib Kimdir:
Türk tarihi kaynaklarında Karahanlılar dönemi hakkında yeterli bilgi olmadığı gibi; bu devletin vatandaşı olan ''Balasagunlu Yusuf'' hakkında bilgiler de yok denecek kadar azdır.
M.S. 1017-1019 yılları arasında doğduğu rivayet edilmektedir. Dönemin ''Kuz-Ordu'' isimli şehri Balasagun'da doğmuştur.
Kendisinin tam bir biyografisi henüz oluşturulamamıştır. Büyük eseri boyunca adını bile sadece bir kez, "Kitap sahibi Yusuf, büyük has hacib, kendi kendine nasihat eder" başlıklı, son bölümünde anmıştır.
Bu başlıktan baş teşrifatçı olduğu da anlaşılmaktadır. İyi bir eğitim görmüştür.
Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça da öğrenmiştir. 1077 yılında Kaşgar'da vefat etmiştir. Türbesi de bu kenttedir.
Karahanlı Devleti zamanında yaşamıştır.
Temel eğitimini Balasagun'da almıştır. Kendisine önceden Balasagunlu Yusuf denilirken, sonrasında Has Hacib unvanını almıştır.
Yusuf Has Hacib, Türk dili ve edebiyatı için temel bir eser olan Kutadgu Bilig ''Kutlu kılan bilgi'' kitabının yazarıdır. Kutadgu Bilig 6645 beyitlik bir eserdir.
Eser; Allah'a hamd, Peygamber'e ve Dört Halifeye teşekkürle başlar.
Yusuf Has Hacib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin, önce geometri ve hesap kapısından geçmesi gerektiğini söylemiştir;
''Aritmetik ve cebir, insanı kemale ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde tutar.
Her şey hesaba dayanır.''
Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatındaki ilk siyasetnameyi yazmıştır.
Türk edebiyatında ilk nazım şeklini de o kullanmıştır. Bu nazım şekli de mesnevidir.
Bundan dolayı ona Yusuf Has Hacib denilmiştir.
