Edep-Haya-İffet...

Edep, güzel terbiye, iyi davranış, güzel ahlak, haya, nezaket, zarafet gibi manalara gelir.

Hadis-i şerifte, ''Evladınızı edepli, terbiyeli yetiştirin'' buyuruluyor. Dinimiz; baştan başa edeptir. Edep; kulun kendisini Cenab-ı Hakkın iradesine tabi kılması, güzel ahlaklı olmasıdır. Hadis-i şerifte, ''Sizin en iyiniz, ahlakı en güzel olandır'', buyuruldu.

Hazret-i Ömer, ''Edep, ilimden önce gelir'' buyurdu. Çok heybetli olmasına rağmen, edebinden, hayasından Resulullahın huzurunda çok yavaş konuşurdu. Peygamber efendimiz de, bir kimsenin yanında iki diz üzerine oturur, ona saygı olmak için mübarek bacağını dikip oturmazdı. Ebu Said Hudri, ''Resulullahın hayası, bakire İslam kızlarının hayasından çoktu'' buyurdu.

İbni Mübarek; Bütün ilimleri bilenin eğer edebinde noksanlık varsa, onunla görüşmediğime üzülmem, bunu kayıp saymam. Fakat edepli ile görüşemesem üzülürüm, buyurdu.

Hadis-i şerifte; ''Hayasızlık insanı küfre düşürür'' buyuruldu. Haya; bir binayı tutan direk gibidir. Direksiz binanın durması kolay olmadığı gibi, hayasız kimsenin de imanını muhafaza etmesi zordur.

Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

''Allah'ü Te'aladan haya edin! Allah'tan haya eden, kötü düşünceden uzak durur, midesine girenleri kontrol eder, ölümü hatırlar'' (Tirmizi).

''Haya, baştan başa hayırdır, '' (Müslim).

''Her dinin bir ahlakı vardır. İslamiyet'in ahlakı da hayadır.'' (İbni Mace)

Hayasız olan, emanete hıyanet eder, hain olur, merhamet duygusu kalmaz, dinden uzaklaşır, lanete uğrar, şeytan gibi olur. (Deylemi)

Haya ile iman, ikiz kardeştir. Biri giderse diğeri de gider. (Ebu Nuaym)

''Mü'min, ayıplamaz, lanet etmez, çirkin söz söylemez ve hayasız değildir.'' (Tirmizi)

''İnsan, salih iki komşusundan utandığı gibi, gece gündüz kendisiyle beraber olan yanındaki iki melekten de utanmalıdır!''(Beyheki)

''Hayasızın dini olmaz ve hayasız kişi Cennete giremez.'' (Deylemi)

''İman çıplaktır, süsü haya, elbisesi takva, sermayesi fıkıh, meyvesi ameldir.'' (Deylemi)

İffet:

İffeti, yani; namusu korumak ve günah olan işlerden kaçmak şartı ile birisine karşı sevgi duymakta mahzur yoktur.

''İffetini muhafaza ederek, sabredenin günahlarını, Allah'ü Te'ala affedip Cennetine koyar.'' (İbn. Asakir)

İffetlinin eşi de iffetlidir:

İmam-ı Gazali, buyuruyor ki;

''Aklı dinlemeyen, en çok ona isyan eden şehvettir. İnsanların, başkalarının ayıplamaları gibi sebeplerle bu şehvetten kaçınmaları faydalı ise de, büyük sevap alamazlar. Fakat günah işlemek için bütün imkanlara sahipken, ortada hiçbir korku yok iken, sırf Allah rızası için, Allah'tan korktuğu için şehvetine esir olmazsa, ona mani olursa, en büyük fazilete kavuşur. Bu derece sıddıklar, şehidler makamıdır.''

Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

''Haya, iffet, dile hakimiyet ve akıl, imandandır. Böyle kimselerin ahiret arzusu çoğalır, dünya hırsı azalır. Cimrilik, müstehcenlik, çirkin sözlülük, hayasızlıktan, nifaktan ileri gelir. Böylelerinde dünya hırsı çoğalır, ahiret arzusu azalır.'' (Beyheki)

Erkekler, iffetsiz olursa, yakınları da kötü yola düşebilir.

Peygamber efendimiz, ''Siz iffetli olursanız, kadınlarınız da iffetli olur'' buyurdu. (Taberani)

İbn. Neccar'ın bildirdiği; Zina eden, aynı şeye maruz kalır, mealindeki hadis-i şerif, iffetli olmayanın yakınlarının da, iffetsiz olabileceğini göstermektedir. İffetli olmaya gayret eden bunu başarır. İffetli olmak isteyeni Allah'ü Te'ala iffetli kılar, hadis-i şerifi buna delildir. (Hakim)

Gayrı meşru işler, dünyada insan için yüzkarasıdır. Ahirette ise, azabı çok şiddetlidir.

"Ben ölmem" veya "Cehennem ateşi bana zarar vermez" diyen varsa, dilediği kötülüğü işlesin! Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

''Dünya için, dünyada kalacağın kadar çalış! Ahiret için, orada sonsuz kalacağına göre çalış! Allah'ü Te'ala'ya, muhtaç olduğun kadar itaat et! Cehenneme dayanabileceğin kadar günah işle! (Eyyühel veled)

Güzel huy bir asalettir:

Bir kimse, asil bir aileye mensup olmasa da, güzel huylu ise, dindar ise, onun için güzel huyu ve dindarlığı asaletten çok kıymetlidir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

Güzel huy gibi asalet olmaz. (İbni Mace)

Kadın; ''malı, güzelliği, asaleti ve dindarlığı için nikah edilir. Sen dindar olanı seç ki, maddi ve manevi nimete kavuşasın!'' (Buhari)

Hazret-i Lokman'a sordular:

Edep, asalet, mal ve ilimden hangisi daha üstündür?

''Edep asaletten, ilim maldan hayırlıdır.''

Oğlu, Hazret-i Lokmana sorar:

En iyi haslet nedir?

''Dindar olmaktır.''

Peki babacığım, bu haslet iki olursa?

''Dindarlık ve mal sahibi olmak.

Üç olursa?

''Dindarlık, mal ve haya.