Diyarbakır Camileri...
Ulu Camii
Çok sağlam, kara taştan yapılmış, Anadolu'nun en eski camiilerindendir.M.S. 639 yılında islam orduları Diyarbakır'ı fethedince Mar Toma Kilisesi'nin camiiye çevrilmesiyle kurulmuştur.
İslam aleminde 5.Haremşerif olarak, tanınmaktadır. Duvarlarında birçok uygarlığın kitabesi bulunmaktadır.
Ulu Cami, Diyarbakır Safa Camii Palu ''Parlı'' Camii ismi de verilen yapı,
1532 yı lında yapılmış bir Akkoyunlu eseridir.
Çini ve motiflerle süslen miş çok zarif olan minaresinin son zamanlara kadar kılıfla muhafaza edildiği söylenmektedir.
Batısında büyük Hekim Muslihiddin-i Lari'nin mezarı vardır.
Behram Paşa Camii
Behram Paşa Camii, 1572 yılında Diyarbakır Valisi Behram Paşa tarafından Mimar sinan'a yaptırılmış Osmanlı eseridir. Caminin yapımına kapısı üzerindeki kitabesine göre 1564-65 yılında başlamış ve 980 1572 tarihinde tamamlamıştır.
Ayrıntılarıyla Diyarbakır'ın yerel mimarisini yansıtan yapı, boyutlarıyla İstanbul'daki sadrazam camilerinden geri kalmıyor.
Caminin çok süslü minberi bir sanat harikasıdır. Tamamen kesme taştan yapılmıştır. tek kubbeli bir yapıdır. Sakıflı son cemaat yeri, aynı üslupta yapılmış önündeki şadırvanı ile sütunlu bir saray girişini anımsatmaktadır.
Bu tip sakıflı girişlere Osmanlı Dönemi yapılarında rastlanmakla birlikte burada olanakların sonuna kadar zorlandığını görüyoruz.
Güneye özgü taş işçiliğinin eklenmesi, yerel özelliklerin katılmasıyla Osmanlı Mimarisinin ana şemalar kalmakla beraber bulunduğu yerlerde yerli geleneklerle beslenerek, az da olsa değişik bir karaktere büründüğünü izlemekteyiz.
Giriş kapısının üstündeki sağ ve sol sahanların ters düzeninin bugünkü inşaatlarda kullanılan modern sıkıştırma usulünün günümüzden 400 sene önce taş inşaatına tatbiki suretiyle yapılması fen adamlarının dikkatini çekmekte ve takdirini kazanmaktadır.
5 Mayıs 1828'de Behram Paşa Camisi minaresine yıldırım düştü ve ancak 1930'da onarılabildi.
Nebi Camii
Akkoyunlu eseri olup, 15. yüzyıldan kalma taşla örtülü tek kubbeli bir camiidir. Minaresinde Muhammed'den ''Kaalen Nebiye'' diye bahseden kitabelerin çokluğundan dolayı Nebi veya Peygamber Camii denildiği sanılmaktadır.
1530 yılında Hacı Hüseyin adlı bir kasap tarafından yaptırılan minaresi, 1960 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce yeri değiştirilerek onarılmıştır.
Fatihpaşa Camii
Kurşunlu Camii'de denilmektedir.
1516-1520 yılları arasında şehrin ilk Osmanlı valisi Diyarbakır'lı Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. ilk Osmanlı eseridir.
Duvarları çok güzel Osmanlı çinileri ile kaplıdır. Mihrabı ve minberi görkemli bir sanat yapıtı olan camii'nin ayrıntıları Selçuklu tarzındadır.
Cumhuriyet devrinde onarılan camii'nin yanında bir de türbe vardır. Daha önce çok geniş olan cami havlusu doksanların ortasında bölünmüştür. Cami bünyesinde bir kûmbette bulunmaktadır.
Hüsrevpaşa Camii
Osmanlı devri Diyarbakır Valilerinin ikincisi olan Hüsrevpaşa tarafından 1512-1528 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bina önce Üsreviye Medresesi adı ile yaptırılmıştır.
Kesme taştan yaptırılmış olan minaresi Selçuklu tarzında olup, sarkıtlarla süslüdür.
Melik Ahmet Camii
Melik Ahmet Paşa tarafından 17. Yüzyılda yaptırılmıştır. Tümü çiniden yapılmış mihrabı çok ilgi çekicidir.
Minaresine yarıya kadar birbirini görmeyen iki merdivenle çıkılır, yarıda bu iki merdiven birleşir. Kaidesinin süslemeciliği oldukça inceliklidir.
Çini mozaiklerle süslü kabartmalar ince ve ustalıklı bir beğeni örneğidir.
Ayrıca Melik Ahmet'in kabri burda bulunmaktadır.
İskender Paşa Camii
Diyarbakır'da İskender paşa Mahallesi'nde bulunan bu camiyi Diyarbakır'da 14 yıl valilik yapan İskender Paşa, 1551 yılında yaptırmıştır.
Bazı yazmalarda bu caminin Mimar Sinan eseri olduğuna dair bilgiler bulunuyorsa da Mimar Sinan'ın eserlerini derleyen Tuhfetûl Mimarin'de ismi geçmemektedir.
Osmanlı mimarisinde belirli bir plan tipinin uygulandığı bu caminin önünde şadırvanı, doğusunda da türbesi bulunmaktadır. Son cemaat yeri dört sütun ve köşelerdeki L şeklinde ayakların taşıdığı beş bölümden meydana gelmiştir. Sivri kemerlerle birbirine bağlanmış olan sütunların başlıkları oldukça sadedir.
Kare planlı, 14, 76 x 14, 76 m ölçüsündeki ibadet mekanının üzeri merkezi bir kubbe ile örtülüdür. Buradaki tromplar da çok aşağıdan başlamakta ve ortası bir çizgi ile ikiye ayrılmaktadır.
Mihrap taştan olup, mukarnaslıdır.
Osmanlı mihraplarının bir benzeridir. Minber orijinalliğinden uzaklaşmış ahşap bir eserdir.
İskender Paşa Camisi Erken Osmanlı devri mimarisinin özelliklerini taşımasına rağmen, bir bakıma da Diyarbakır camilerinin etkisinde kalarak yapılmıştır.
Dört Ayaklı Minare
Akkoyunlu Kasım Han tarafından yaptırılan Şeyh mutahhar Camii'sinin dört ayaklı minaresi yekpare dört sütun üzerinde inşaa edilmiş ilginç anıtlardandır. Minarenin sütunları altından yedi defa geçenin her dileğinin yerine geldiğine inanılır.
Mes'udiye Medresesi
Ulu Camii'nin kuzeyinde ve camii'ye bitişiktir.
1198 yılında Artuklu Melikül Mesut Kutbudin Ebu Muzaffer Sokman zamanında inşaasına başlandığı üzerindeki ki tabeden anlaşılmaktadır.
Bina kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır. Mesudiye medresesi içinde öğrenim yapılan Anadolu'nun ilk üniversitesidir.
Diğer Önemli Camiler
Ömer Şaddat Camii, Kadı Camii, Hacı Büzürk Camii, Arap Şeyh Camii, Lala Kasım Camii, Kurt İsmail Paşa Camii, Hadım Ali Paşa Camii şehrin diğer önemli camileridir.
Kay: Özgür Ansiklopedi.
