Enderunlu Fazıl...
Divan edebiyatı şairi.
Asıl adı Hüseyin'dir.
Filistin'in Akka kalesine bağlı Safed kasabasında dünyaya geldi.
Asi ''öldürülmüş'' ve maktul Akka muhafızı Tahir Ömer Bey'in torunudur.
Babası da dedesi ile aynı akıbete uğrayınca Kaptanıderya Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından kardeşi Hasan Kamil'le birlikte İstanbul'a getirildi.
Enderun'a verilerek eğitim görmesi sağlandı.
Fakat ele avuca sığmayan Fazıl,
Enderun'daki uygunsuz davranışları ve çapkınlıkları sebebiyle buradan uzaklaştırıldı. Yaklaşık on iki yıl İstanbul sokaklarında perişan bir şekilde dolaştı.
Devrin ileri gelenlerine yazdığı kasideleriyle çektiği sıkıntıları dile getirdi.
III. Selim döneminde affedilerek Rodos vakıflarıyla ilgili bir göreve getirildi.
Halep defterdarlığında memuriyet,
Maden-i Hümayun emaneti,
Erzurum ve yöresini teftiş gibi görevlerden sonra bir şikayet üzerine Rodos'a sürüldü.
Kendisiyle birlikte Rodos'ta sürgün hayatı süren Ebubekir Ratip Efendi'nin idam edilmesinden veya
III. Selim'in öldürülmesinden duyduğu üzüntüden ötürü uzun süre ağladığı için gözlerini kaybetti. Bunun üzerine İstanbul'a dönmesine izin verildi.
1810 yılında İstanbul'da vefat etti.
Ölümü için;
"Göçdi Fazıl Beg gice ahbabı nalan eyledi" dizesi tarih düşürülmüştür.
Eyüp'te Eyüp Sultan'ın kabristanına yakın Kızılmescit Mezarlığı'na defnedilmiştir.
Fazıl Divanı'nda, özellikle kasideler bölümünde izleri sürülebilen belirgin bir gerçekçi yaklaşım hakimdir. Şair, hayatının büyük bölümünü sürgün ve affedilme arasında geçirdiği için divanında döneminin yöneticilerine yazılmış doksan kadar kaside vardır.
Bu kasideler, şairin hayatına ve piskolojisine dair önemli veriler içerir.
Ama bütün hayat hikayesinin de özeti sayılabilecek dağınıklık ve lakayıtlık,
çoğu zaman onu basitliğe sevk ederek, hem kafiye ve redif seçiminde hem de benzetme ve ifadelerde şiirine nitelik kaybettirir:
''Devlet içün mücahede cennet içün dua
Değmez bu renc ü zahmete dünya vü ahret
Gamı çıkarmak içün bezm-i neşat-efzadan
Dedi çar-paresi ol çengi civanın çık çık
Vasf-ı baldır ile sahib-kademim ben Fazıl
Hiç bu vadide ayaklanmadı evvel üdeba''
Fazıl, İstanbul manzaralarını, sosyal olayları ve gerçek sevgili tipine ait güzellik unsurlarını kendine has bir yaklaşımla anlatır.
Bu yönüyle Nedim'i çağrıştıran bir edası vardır. Divanında başta tarih ve coğrafya olmak üzere çeşitli ilimlerden devşirdiği kavramlarla örülmüş şiirler vardır.
Fazıl'ın mürettep divanından başka Defter-i Aşk, Zenanname ve Hubanname adlı mesnevileri, Çenginame adlı dörtlüklerden oluşan bir eseri vardır.
Enderunlu Fazıl, oldukça hacimli bir divan sahibidir. Fazıl Divanı'nın farklı kütüphanelerde yazma nüshaları vardır.
Bu nüshalardan, şairin sağlığında kendisi gibi enderunlu olan şairlerden Vasıf'ın istinsah ettiği, Topkapı Sarayı Hazine Kitaplığı 906 numarada kayıtlı nüsha en eski tarihlidir.
Fazıl Divanı'nda kasideler önemli bir yekün tutar. Hemen tüm ömrünü himaye ve lütuf arayışında geçiren rint şairin, tahmin edileceği gibi çok sayıda kasidesi vardır.
Fazıl'ın "Felek Methiyesi", geleneğin sesine yaklaşma ve temadaki dönüşümler açısından iyi örnektir.
Fazıl, divan sahibi bir şair olmasına karşın asıl şöhretini mesnevilerine borçludur.
Birkaç kez Sünbülzade Vehbi'nin Şevkengizi ile birlikte basılan ve çoğu zaman onunla beraber anılan Defter-i Aşk'ı, Hubanname ve Zenanname adlı mesnevileri müstehcen ama cesur betimlemeleriyle oldukça ilgi görmüşlerdir. Bu külliyatın 1837-1838'deki beşinci baskısı müstehcen bulunarak Mustafa Reşit Paşa'nın emriyle toplatılmıştır.
''Şemsiyye tutmuş el-aman
Kayıkda ol nur-ı siyah
Uşşak-ı zarından heman
Ruhsarını saklar o mâh
***
Şemsiyyede ol mahveş
Guya bulut içre güneş
Fazıl gibi hep nale-keş
Eyler yolunda ah ü vah''
