Halet Efendi...
Osmanlı devlet adamlarından.
1760 yılında İstanbul'da doğdu.
Asıl adı Mehmed Said'dir.
Halet Efendi denmekle meşhur oldu.
Kırımlı Kadı Hüseyin Efendinin oğludur.
Halet Efendi, Şeyhülislam Şerif Efendinin yanında yetişti.
Bir müddet Ataullah Efendinin sonra da rikab-ı hümayun reisi
Mehmed Raşid Efendinin mühürdar yamağı oldu.
Bir müddet sonra Ohrili Mir-i Miran Ahmed Paşanın hizmetine girdi.
Burada da uzun süre kalamadı.
İstanbul'a dönüp Galata Mevlevihanesi şeyhi meşhur şair Galib Dede'nin dergahına girdi.
Sonra, derya tercümanı Kallimaki vasıtasıyla Fenerli Rumlarla dostluk kurdu. Beylik kesedarı maiyetine girerek haceganlık rütbesi aldı.
Kısa süre sonra, baş muhasebeci ve orta elçi olarak Paris'e gönderildi.
Üç seneden fazla Paris'te kaldı.
Akka'da Cezzar Ahmed Paşaya yenilen Bonapart,
mağlubiyetini bir türlü hazmedemediğinden Halet Efendiye yüz vermedi.
1807 tarihinde İstanbul'a döndü.
Divan-ı hümayun beylikçiliğine bir süre sonra da rikab-ı hümayun reisliğine getirildi.
Bu vazifesi sırasında İngilizlerle gizli ilişkisi olduğu ortaya çıkarılınca Kütahya'ya sürüldü ise de sonra İstanbul'a döndü.
Bağdat Valisi Süleyman Paşanın yerine vezirlik rütbesi ile Said Beyin vali tayinini temin etmek maksadıyla memur olarak Bağdat'a gönderildi.
Bir müddet sonra tekrar İstanbul'a dönünce rikab-ı hümayun kethüdalığına tayin edildi.
Fenerli Rumların bazılarına katiplik yaptığından,
onların lehinde, devlet aleyhine bazı yolsuz hareketlerde bulundu.
Fenerli Rumlardan elde ettiği paralarla servetini çoğaltarak yeniçerilere para dağıtıp taraftar topladı.
Mora İsyanında Rumlar tarafını tutarak Tepedelenli Ali Paşayı kötüledi ve idam edilmesine sebep oldu.
İkiyüzlü politikaya devam ederek yeniçeriliğin ilgasında daima İkinci Mahmud Han'a muhalif oldu.
Yeniçeri ocağını elinde tutarak, kendisine dayanak noktası yaptı.
Halet Efendi, zamanındaki alimlerin en büyüğü Mevlana Halid-i Bağdadi'yi de halifeye çekiştirerek devlet için tehlikeli olduğuna iknaya çalıştı.
Fakat İkinci Mahmud Han;
''Din adamlarından devlete zarar gelmez'' diyerek sözüne itibar etmedi. Mevlana Halid-i Bağdadi hazretleri, bunu duyunca halifeye hayır duada bulunup, ''Halet Efendinin işi, piri Mevlana Celaleddin-i Rumi'ye havale olundu.
Onu huzuruna çekip cezasını verecektir'' buyurmuştur.
Az zaman sonra Sultan İkinci Mahmud Han,
Mora İsyanına sebep olduğu için Halet Efendi'yi Konya'ya sürdü.
1823 senesinde Hassa hasekilerinden Arif Ağa tarafından idam edildi.
Halet Efendi zeki, hitabeti kuvvetli biriydi.
Son derece kindar olup, muhaliflerini, menfaatine dokunanları bilhassa makamına rakip gördüklerini asla affetmezdi.
İkinci Mahmud Hana da devamlı muhalefet etmiştir.
Bunu devam ettirebilmek için de yeniçeri ocağının ileri gelenlerini çeşitli hediyelerle elde etme yolunu seçmiştir.
Yeniçeri ocağının yeniden tamirine karşı çıkmış ve isyan çıkartmakla tehdit etmiştir.
Bunun dışında, bir şair olarak, evini her zaman alimlere ve şairlere açmış, ilmi ve edebi meseleler üzerine münazara etmiştir.
Halet Efendinin ''Zinetü'l-Mecalis'' adlı Divan'ı ise,
birçok kasidelerden, bilhassa talebesi olduğu hocalarını övmek için yazdığı şiirlerden meydana gelmiştir.
Bu eser matbu olup, 1842'de basılmıştır.
Galata Mevlevihanesi içinde bir sebil ile bir kütüphane yaptırmıştır.
Bu kütüphanenin kitapları bugün Süleymaniye Kütüphanesinde ayrı bir kısım olarak bulunmaktadır.
***
Halet Kudretullah Efendi Türbesi;
İstanbul Boğazı'nın Rumeli yakasında Tünel Meydanı'nda
Galip Dede Caddesi üzerinde bulunan Galata Mevlevihanesi
girişinde inşa edildi.
Bu türbe 19. yüzyılda yapılmıştır.
Galata Mevlevihanesi'nin son dönemlerinde,
Yenikapı Mevlevihanesi şeyhlerinden Ebubekir Dede ailesinden gelen Kudretullah Dede post makamına getirilmiştir.
Kudretullah Dede Yenikapı Mevlevihanesi'nde 1788 yılında doğmuş olup,
köklü bir Mevlevi aileden gelmektedir.
Şeyh Galip onun dünyaya gelişine şu mısralarla tarih düşürmüştür:
''Şerif Ahmed Dede merd-i tarikat
Yüzünden doğdu bir mühr-ü münevver
Dedim tarih-i miladını Galib
Muhammed Kudretullah lutf-u haydar.''
Aynı türbede bulunan Halet Efendi de medfundur.
Bu açık türbe 19. yüzyıl rokoko üslubunda yapılmıştır.
Küfeki taşından ve mermerden olan türbenin avlu ve caddeye üçerden olmak üzere dokuz yuvarlak penceresi bulunmaktadır.
