Ebu'l-leys es-Semerkandi...
Ebü'l-Leys İmamü'l-hüda Nasr b. Muhammed b. Ahmed b.
İbrahim es-Semerkandi fakih, müfessir ve sufidir.
Semerkant'ta doğmuş olması muhtemeldir.
Bazı kaynaklarda Ebü'l-Leys es-Semerkandi ismiyle bilinen ve 906 yılında vefat eden bir Mu'tezili alimle zaman zaman karıştırılmıştır.
Hanefi mezhebinin meşhur fakihleri arasında yer alan Nasr b. Muhammed müfessir, fakih ve zahid diye tanınırken diğeri hafız lakabıyla bilinir.
Semerkandi, Hanefi fıkhının yanı sıra hadis, kelam ve tefsir alanında da tahsil gördü.
Özellikle vaaz, nasihat ve ilmihal türündeki eserleri sayesinde İslam dünyasında en çok tanınan alimlerden biri olmuştur.
Gerek telif ettiği gerekse şöhretinden dolayı kendisine izafe edilen birçok eser Endülüs'ten Endonezya'ya kadar yayılmış ve asırlar boyunca İslam dünyasının birçok bölgesinde Müslüman toplumların İslam anlayışlarını ve dini hayatlarını derinden etkilemiştir.
Eserleri çeşitli Müslüman toplulukların dillerine çevrilen Ebü'l-Leys şöhretinin yayıldığı bölgelerde büyük bir velî olarak kabul edilmiş,
kendisi için türbe ve makamlar inşa edilmiştir.
Ebu Hanife ve bazı talebeleri tarafından kaleme alınan kelam metinlerinin aktarılmasında ve Hanefi mezhebinin hakim olduğu bölgelerde benimsenmesinde önemli rol oynayan Ebü'l-Leys'in kelama dair görüşleri genel olarak Matüridi çizgisiyle paraleldir.
Ebu Ubeyde Mamer b. Müsenna'dan bolca yararlandığı ve nüzul sebepleri,
kıraat farklılıkları ve nesih konularına önem verdiği tefsirinde İsrailiyyat'a geniş yer veren Ebü'l-Leys tasavvufi işari tefsir sahasındaki ilk simalardan biri kabul edilmektedir.
Birçok müellifin Hanefi fakihler hiyerarşisinde "meselede müctehid kabul ettiği Ebü'l-Leys, Hanefi mezhebinin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur.
İlk Hanefi muhtasarlarından birini kaleme alarak Hanefi fıkıh sistematiğini geliştirmiş ve hilaf sahasındaki çalışmaları ile Hanefi hilaf literatürünün temelini teşkil etmiştir.
Ebu Hanife ve talebelerinin görüşlerinin aktarılmasında kilit rollerden birini oynayan Ebü'l-Leys'in nadirü'r-rivaye hakkında en önemli tedvin çalışmalarını gerçekleştiren müellif olduğu söylenebilir.
Tenbihü'l-gafilin:
Başta Hz. Peygamber'in sözleri olmak üzere Selef alimlerinden yapılan rivayetlerle işlenen vaaz ve nasihat eseridir.
Kitapta akaid, ibadet, ahlak, Kur'an'ın ve ramazan ayının fazileti,
karı kocanın karşılıklı hak ve sorumlulukları gibi konular anlatılmıştır.
Tenbihü'l-gafilin İslam dünyasında çokça okunmuş,
yerli İspanyol Müslümanlarının konuştuğu Aljamia lehçesine de çevrilmiştir.
Eser müstakil olarak Kahire ve Bustanü'l-arifin ile birlikte pek çok defa basılmış, Türkçe'ye de çevrilmiştir.
Bustanü'l-Arifin:
Ebü'l-Leys es-Semerkandi'nin ibadet, zühd ve ahlaka dair eseridir.
Tarikatların teşekkülünden önceki zühdi tasavvuf döneminde yazılmış olan eser genellikle fıkhi ve ahlaki konuları ihtiva etmektedir.
Müellif eserin önsözünde halkın ve aydınların bilmesi gereken konuları bir araya getirdiğini, bu bilgileri birçok kitaptan derlediğini,
delile muhtaç olan meseleleri Kitap,
Sünnet ve ulemanın fikirlerine dayanarak açıkladığını belirtmektedir.
Katib Çelebi'nin 150 bölüm olduğunu belirttiği Keşfü'z-zunun,
ancak matbu nüshalarında 159 bölüm olduğu görülen eserin:
İlk on yedi bölümü eğitim ve öğretimle fetva,
hadis rivayeti, vaaz, münazara ve kadılık gibi konulara dairdir.
Sonraki dört bölüm tefsirle ilgili konulardan oluşur.
Daha sonra ise, şiir ve rüyanın şer'i hükümleri, giyim,
yeme içme ve uyku adabı, alışveriş, evlenme, çalışma ve ibadet gibi fıkhi ve ahlaki konularla günlük hayatın çeşitli meselelerine dair görüşler yer almaktadır.
Müellif her bölümde önce konu ile ilgili fıkhî hükmü belirtmekte, sonra bu hükümlerin Kur'an ve Sünnet'teki delillerini göstererek sahabe,
tabiin ve alimlerin görüşlerine yer vermektedir.
Fıkhi meselelerin çözümünde ise Hanefi fıkhını esas almaktadır.
Meşhur muhaddis İmam Nevevi'nin de zühd, ahlak ve adab konularını ihtiva eden Bustanü'l-arifin adlı bir eseri vardır.
Bu eser Muhammed el-Haccac tarafından neşredilmiştir.
