Selçuklu Dönemi Amasya

Büyük Selçuklu ordusunun 1071 Malazgirt savaşını kazanması üzerine Sultan Alparslan'ın mahiyetinde bulunan üst düzey komutanlar, Anadolu içlerine doğru akınlara başlamıştır. 

Bu akınlar sonucunda Anadolu'daki Bizans egemenliği sona ermiş ve kazanılan topraklarda, fetihleri yapan komutanlar Selçuklu Devleti'nin izniyle içişlerinde bağımsız beylikler kurmuşlardır.

Bu dönemde Anadolu'ya gelmiş olan Haçlı Ordusu'na karşı Selçuklu Sultanı Kılıç Arslan ile Danişmend Ahmet Gazi komutasındaki birliklerin Amasya-Merzifon arasında 5 ağustos 1101 günü yapmış olduğu savaş sonucunda Haçlı Ordusu bozguna uğratılmıştır.

Danişmendliler'in yaklaşık yüzyıl süren egemenlik dönemi Selçuklu Sultanı II.Kılıç Arslan'ın 1175 yılında Amasya'yı ele geçirmesiyle sona ermiştir. 

Böylelikle Amasya şehri ve civarı Selçuklu egemenliği altına girmiştir.

II. Kılıç Arslan uzun süren saltanatı sırasında Selçuklu Devleti'ni on bir oğlu arasında paylaştırmış ve bu paylaşım sırasında Amasya, Nizameddin Argunşah'ın hissesine düşmüştür. 

Nizameddin Argunşah'ın kardeşi II.Rükneddin Süleymanşah'ın Selçuklu saltanatını ele geçirmesi üzerine bir çok yöre gibi Amasya'da bu sultana bağlı bir il haline gelmiştir.

Anadolu Selçuklu Hükümdarı Alaeddin Keykubad, Moğolların bir tehdit unsuru haline gelmesi üzerine olası bir Moğol saldırısına karşılık komşusu Harezm beylerinin deneyimlerinden yararlanmak amacıyla bazı illeri onlara tımar ''dirlik'' olarak vermiştir. Amasya bu dönemde timar olarak Bereket Han'a verilmiştir.

Sultan Alaaddin Keykubad sonrasında ülkenin iyi yönetilememesi Selçuklu Devletinde bazı toplumsal olayların meydana gelmesine neden olmuştur. 

1239 M. tarihinde meydana gelen ve merkezi Amasya olan Babailer Başkaldırısı bu dönemde görülen önemli toplumsal hareketlerin başında gelmektedir.

Baba İlyas Horasani önderliğinde başlayan bu başkaldırıda, Baba İshak Kefersudi hareketin pratik sürecini Kefersud köyünden başlatmış ve bu başkaldırı süresince yaşanan gelişmelerde 

Amasya önemli bir tarihi mekan olarak olaylara tanıklık etmiştir.

Başkaldırının büyüyerek yayılması sonucu,  

Sultan II.Gıyaseddin Keyhüsrev ihtiyaten Kubadabad Kalesi'ne çekilir ve bu sırada Amasya Subaşılığına atanan Hacı Armağanşah hareketin bastırılması için görevlendirilir.

Sonuçta kanlı bir şekilde bastırılan Babailer Başkaldırısının önderi Baba İlyas, Hacı Armağanşah tarafından tekkesinde ele geçirilerek Amasya Kalesi burçlarına astırılır.

Selçuklu Devleti'nin 1243 Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilmesinden sonra Anadolu'nun neredeyse her yanı yağmalanmaya başlanmış ve Selçuklu Devleti yarım yüzyılı geçkin bir süre Moğollar tarafından yağmalanmış ve bundan Amasya'da etkilenmiştir.

Anadolu'yu işgal etmiş olan Moğollar daha çok Amasya'nın da içinde bulunduğu Orta Anadolu Bölgesi'ne yerleşmişlerdir. 

Bu yerleşenlere genellikle Tatar adı verilmektedir. 

Bu dönemde Amasya'ya yerleşenler ise, daha çok sol kol oymakları olarak da bilinen Ca'unğar oymaklarıdır.

İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han'ın 1335 yılında ölümü sonrasında, İlhanlılar'ın Anadolu genel valisi bulunan Sultan Alaeddin Eratna bağımsızlığını ilan ederek, Eratnalılar Devleti'ni kurmuş ve Amasya 1341 tarihinde Eratnalılar'ın egemenliği altına girmiştir.

Amasya aynı yıl merkezi Niksar olan Taceddinoğulları Beyliği tarafından işgal edilmiş, bir süre bu işgale ses çıkarmayan sultan Eratna, Mısır Memlûklu Sultanı Melik Nasır'ın himaye ve desteğini sağladıktan sonra işgalciler üzerine emirlerinden Tüli Bey'i göndermiş ve bunun üzerine Tüli Bey Amasyalıların da yardımıyla Amasya ve çevresini Taceddin Doğanşah'ın elinden alarak bu işgale son vermiştir.

Bu dönemde; Zeyneddin Tüli Bey Amasya Emirliği yapmış, onun ölümünden sonra ise, 1347 yılında Hacı Kutluşah Amasya Emirliği görevine getirilmiştir. Sonrasında ise, Hacı Kutluşah'ın büyük oğlu Şahabeddin Ahmet Şah 1352 ortalarında Amasya Emiri olmuş, 1356 yılında ise, Emir Kebir Şücaaddin Süleyman Bey Amasya Emirliği'ni zorla ele geçirmiş, ondan da tekrar Şahabeddin Ahmet Şah 1358 tarihinde Amasya Emirliği'ni geri almıştır.

1359 yılında Amasya Emirliği görevine Hacı Kutluşah'ın diğer oğlu Hacı Şadgeldi Paşa getirilmiş ve 1361 yılında ise, eski Amasya Emiri Şücaaddin Süleyman Bey'in oğlu Alaaddin Ali Bey Amasya Emiri olur. 

Şadgeldi Paşa döneminde Amasya'da kayda değer imar faaliyetleri görülür. 

Bu dönemde; 1363 tarihinde Amasya Kalesi onarılır ve eski darphane yenilenir, ayrıca Amasya'da bir kağıt fabrikası yaptırılır. 

1393 yılında şehir Osmanlı idaresine girmiştir.

Kaynak: Amasya Valiliği.