Mümtaz Turhan'ı anmak ve anlamak!
VEFATININ 50’nci yılında Türkiye’de deneysel ve sosyal psikoloji çalışmalarını ilk başlatan sosyal psikolog ve akademisyen Prof. Dr. Mümtaz Turhan (1908-1969) İstanbul Aydın Üniversitesi’nde anma ve bir panelle yad edildi. Anma programın öncülüğünü ise “Bilim Teknoloji Çalışma Grubu” yaptı. Panelin başkanlığını İstanbul Aydın Üniversitesi, Türkiye Araştırmaları Merkezi Müdürü ve eski bakan Prof. Dr. Abdülhaluk Mehmet Çay yaptı. Merhum Turhan’ın kızı Fügen Turhan onur konuğu olarak katıldı. Mümtaz Turhan’ın öğrencisi, psikolog ve yazar Prof. Dr. Doğan Cüceloğlu, Turhan’la ilgili anılarını aktardı. İstanbul Aydın Üniversitesi’nden Dr. Gökçen Çatlı Özen ve İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nden Prof. Dr. Kadir Canatan ise, Mümtaz Turhan’ın çalışmaları hakkında bilgi verdi.
Geleceği yaşatan değerlerdir
Mümtaz Turhan’ın öğrencisi olmasının ve daha sonrasında asistanlığını yapmasının hayatının en önemli noktası olduğunu söyleyen Doğan Cüceloğlu, “Mümtaz Turhan benim hem Türkiye’de hem de Amerika’da tanıdığım bilim insanları içerisinde en önde geleniydi. Hayata bakış açısı, tutumu ve değerleri ile örnek aldığım bir düşünür ve bilim insanıydı. Turhan, bizim Anadolu kültürümüzün temel değerlerini bilimsel olarak incelemiş ve bu temel değerlerin evrensel insan değerleri olduğu ile ilgili bir görüşe varmıştı. Bu nedenle Türk bilim insanının bu değerleri koruması ve nesilden nesile aktarması gerektiğini düşünüyordu. Türk düşünce tarihine Mümtaz Hoca’nın en önemli katkısı, bir insanın bilim insanı olabilmesi için ‘Dürüst bir insan olması gerekir’ konusunu açıkça ortaya koymasıdır. Bilim insanı her şeyden önce hakikate saygı ve hakkaniyet duygusunun olması lazım. Bir toplumun geleceğini bilgi değil, yaşattığı değerler belirler” dedi.
Açık fikirli biriydi!
Mümtaz Turhan’ın çok özel, çok kapsamlı ve aynı zamanda çok iyi bir baba olduğunu söyleyen kızı Fügen Turhan, “Her şeyden önce hoş görülü ve açık görüşlü biriydi. Benim için en büyük özelliklerinden birisi asistanlarına, öğrencilerine, tanıdığı herkese yol gösterici ve aynı zamanda esprili olmasıydı. Söylediklerini zamanında yapabilmiş olsaydık, bilime önem verseydik, 150 senenin üzerine bir de 70 sene eklemiş olacaktık.” Mümtaz Turhan’ın kendisi için yurtdışında okurken yol gösterici olduğunu belirten Kadir Canatan, “Türk modernleşmesini anlamada önemli bir yol haritası çizmiştir. İki tür kültür değişiminden bahsetmiştir; biri serbest kültür değişimi, diğeri mecburi kültür değişimidir. Osmanlı modernleşmesinde II.Mahmut sonrası için mecburi kültür değişim modelini izlemiştir.” Gökçen Çatlı Özen ise Mümtaz Turhan’ın yerli ve milli bir sima olarak topluma yol gösterdiğini belirterek, “Turhan model bir kişiliktir. Yeni nesil Mümtaz Turhan’ı yeniden okumalı ve ondan ders çıkartmalıdır. Sosyoloji bölümü olarak ‘Türk Sosyologlar’ başlıklı dersimizde merhum Turhan’ı genişçe öğrencilerimize anlatıyoruz” dedi.
Gökalp, Turhan ve Güngör çizgisi!
Türk sosyolojisinde ve sosyal psikolojide kültür ve medeniyet konusunda öncü çalışmalar Ziya Gökalp’in ardından Mümtaz Turhan tarafından yapılmıştır. Gökalp’in; kültür ve medeniyetin ayrı coğrafyalarda milletlerin yaşamına sirayet biçimi olarak tasarladığı fikrini Turhan’da kabul ederek kültürün zihniyet, değerlendirme, tutum ve bakış tarzı olduğunu vurgulamıştır. Ziya Gökalp, Mümtaz Turhan ve ekolünün temsilcisi Erol Güngör ve günümüzde ise Yılmaz Özakpınar diyebiliriz. Merhum Mümtaz Hoca, çağdaşı ve hemşerisi (Erzurum) Nurettin Topçu gibi kanserden en verimli çağında öldü. Merhum Turhan’ın üç mühim öğrencisi; Prof. Dr. Erol Güngör, Prof. Dr. Yılmaz Özakpınar ve Prof. Dr. Doğan Cüceloğlu gibi sosyoloji ve psikoloji alanında zirve insanlar yetiştirmiştir. Mümtaz Turhan’ı anmalı, anlamalı ve yeniden anlamlandırırken bilime, ülkeye ve insanlığa faydalı, yararlı ve hayırlı öğrenciler yetiştirmiş olması bugünün bilim insanı için bir örnektir.
